سالەم سالعىسى كەلگەن قوڭىر انانىڭ قونىس اۋدارۋى

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - كىشى ءجۇزدىڭ ىشىندەگى ءالىم، ءالىمنىڭ ىشىندەگى شەكتىدەن تارايتىن كىشكەنە دەگەن رۋ بار. شەجىرەسىن قۋالاساڭ قىزىق ءبىر تاريحي وقيعالارعا تاپ كەلەسىڭ. بىردەن باستايىق.

كىشكەنە دەگەن كىسى اتى. مىنەزى ۇردا- جىقتاۋ بولسا كەرەك، اعالارىمەن رەنجىسكەن بە، ايتەۋىر، الدەبىر جاعدايمەن ءوز ەلىنەن كەتىپ، التى ايشىلىق الىس جەر ارقا جاقتاعى ءۇيسىننىڭ ءبىر بايىنىڭ جىلقىسىن باعادى. كىشكەنە جىلقى سوڭىنان ەرە بەرەتىن جاي جىلقىشى ەمەس، تابيعاتتىڭ تامىرىن ۇستاپ، اي مەن جىلدىڭ اۋا رايىن تاپ باسىپ ايتاتىن بىلگىر دە ەكەن.

ءبىر جولى ول باسقا جىلقىشىلارعا: «بيىل قىس قاتتى بولعالى تۇر، جۇت بولىپ مال قىرىلۋى مۇمكىن» دەيدى. ونىڭ ءسوزىن باسقالارى ەلەمەيدى. شىنىمەن، سول جىلى جۇت بولىپ، مال قىرىلادى. ال، ول كەزدە كىشكەنە ءۇيىر- ءۇيىر جىلقىسىن ايداپ، باسقا جاققا كەتىپ قالعان ەكەن. بار مالىنان ايىرىلعان باي: «كىشكەنە جىلقىلارىمدى امان- ەسەن الىپ كەلسە، قىزىمدى بەرەر ەدىم» دەيدى. كوكتەم شىعىپ، كۇن جىلىنعاندا كىشكەنە جىلقىنى ايداپ امان- ەسەن ورالادى. باي ۋادەسىندە تۇرىپ قوڭىر دەگەن قىزىن بەرەدى.

سول جەردە العاشقى پەرزەنتى دۇنيەگە كەلەدى. ونى قىزدىڭ اجەسى، بايدىڭ شەشەسى باۋىرىنا باسىپ، سول باعادى. ول ءۇيسىن سارى كەمپىردىڭ بالاسى بولىپ، كەيىن «سارى ءۇيسىن» اتانىپ كەتەدى.

وسىلايشا كىشكەنە قايىنجۇرتىندا جۇرگەندە ەكىنشى بالاسى دۇنيەگە كەلەدى. ول ءوز قولدارىندا بولادى. اتى - جەنەي. بىرەۋلەر ازان شاقىرىپ قويعان اتى سول، - دەسە، بىرەۋلەر ناعاشىلارى «جيەن»، «ءاي، جيەن»، «جيەن- ەي» دەپ اتاپ ءجۇرىپ جەنەي اتانىپ كەتكەن، - دەيدى.

كۇندەر ءوتىپ ايعا، ايلار ءوتىپ جىلعا ۇلاسادى. ءبىر كۇنى كەلىنشەگى قوڭىر اياق استىنان كىشكەنەگە: «ءبىز سەنىڭ ەلىڭە كوشەيىك» دەيدى. «مەن ولارمەن ارازداسىپ كەتكەم، قايىرىلمايمىن دەپ كەتكەم» دەيدى كىشكەنە. سوندا قوڭىر: «ءاي، كىشكەنە! مەن كەلىن بولىپ سالەم سالىپ، اس قايىراردا تاباق الىپ ۇلكەندەردەن باتا الايىن دا! توركىنىمدە ءجۇرىپ كىمگە سالەم سالام؟ سالەم سالماسام، تاباق الماسام كىم ماعان «باقىتتى بول قاراعىم، اللا عۇمىر بەرسىن، بالا- شاعاڭنىڭ قىزىعىن كور شىراعىم!» دەپ باتا بەرەدى؟ « - دەيدى. ءسويتىپ، جەڭگەلەرى سالەم سالىپ، رۋلى ەلدىڭ باتاسىن الىپ جاتقانىنا قىزىعا قاراپ، «مەن دە كەلىن بولىپ تاباق السام، بارعان جەرىمنىڭ ۇلكەندەرى باتاسىن بەرەر ەدى- اۋ» دەگەن ارمانى اقىرى كۇيەۋىنە وسىلايشا قولقا سالعىزادى عوي!

سونىمەن نە كەرەك، كىشكەنە ءۇي ىشىمەن سىرعا قاراي كوشەدى. قوڭىردىڭ اكەسى «قىزىمنىڭ جاساۋى» دەپ الدىنا ءۇيىرلى جىلقى، قورالى قوي سالىپ بەرەدى. جىلجي كوشكەن جىل جارىمسىز تاۋسىلىپ بەرمەيتىن الىس جولدا قوڭىر ءۇشىنشى بالاسىن بوسانىپ، ونىڭ اتىن جولشارا قويادى ەكەن.

ارادا كوپ جىلدار ءوتىپ، ءۇيلى- باراندى بولىپ ورلاعان سوڭ با، ەلىنە جاقىنداعاندا كىشكەنە قوڭىردى بۇكىل مالىمەن ءبىر جەرگە دامىلداتا تۇرىپ، ءوزى اۋىلىنا كەتەدى. مىنەكي، قورالى قويىن لىقسىتىپ، ءۇيىرلى جىلقىسىن بۇلىقسىتىپ قوڭىر قوس تىككەن سول جەر كەيىن «باي قوڭىردىڭ جەرى»، «بايقوڭىر» اتانىپ كەتەدى.

كىشكەنە ەلىنە كەلگەننەن كەيىن قۇرماناي، قۇتتىق، اسان، ۇسەن دەگەن ۇلدارى دۇنيەگە كەلەدى. قازىر ولاردىڭ ۇرپاقتارى قىزىلوردانىڭ قازالى ءوڭىرىن مەكەندەيدى. وسى ادام اتتارى قازىر رۋ اتىنا اينالعان. ياعني «التى كىشكەنە» دەپ اتايدى. كىشكەنەدەن تارايتىن جەنەي، جولشارا، قۇرماناي، قۇتتىق، اسان، ۇسەن دەگەن التى اتا. رۋ اتىنا ۇيقاستىرىپ مىنەزدەمە بەرگىش قازاق جولشارادان تارايتىندارعا «جولشارا، جولدا تۋعان بەيشارا» دەپ ازىلدەپ جاتادى ەكەن.

ارينە، بۇل ۇزاق حيكايا. ءبىر رۋدىڭ شەجىرەسى. ەل ىشىندەگى اڭگىمە بولعان سوڭ بىرەۋ جەتپەي، بىرەۋ ارتىق ايتۋى مۇمكىن. ءبىز دە سونىڭ ءبىرىمىز. ارتىعىن وسىپ، كەمىن قوسىپ كەمەلدەندىرە ايتا ءبىلۋ ەستى وقىرماننىڭ ەنشىسىندە. تالاسىمىز جوق. ءبىز كىشكەنەنىڭ ءوز اۋىلىنا قايتا كوشىپ كەلۋ سەبەبىن نەگىزگە الا وتىرىپ بارىنشا قىسقارتىپ بايانداپ بەردىك. بابالارىمىزدىڭ «باتالى قۇل ارىماس، باتاسىز قۇل جارىماس» دەگەن ماقالىنىڭ ءمانىنىڭ وسىنشاما تەرەڭ ەكەندىگىنە، ونى بىلگەن اجەلەرىمىزدىڭ ريزالىق، ىقىلاس، باتاعا قانشالىقتى ىنتىق بولعانىنا ءتانتى بولدىق.

ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى

namys.kz


سوڭعى جاڭالىقتار