عۇلاما عالىم، كورنەكتى قايراتكەر

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 1970-1986 -جىلدارداعى رەكتورى، ينجەنەرلىك اكادەميانىڭ جانە مەحانيكا- ماتەماتيكا ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالاعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ومىربەك جولداسبەكوۆ جايلى ءسوز قوزعاعاندا كوز كورگەندەر مەن ۇزەڭگىلەستەرى ەڭ اۋەلى ونىڭ ەڭبەكقورلىعىن العا تارتىپ، «ءىستىڭ ادامى ەدى» دەيدى.

بۇگىندە 90 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتىپ وتىرعان، حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن كورنەكتى اكادەميكتىڭ قازاقستان عىلىمى مەن بىلىمىنە، ۇرپاق تاربيەسى مەن ۇلت بولاشاعىنا سىڭىرگەن زور ۇلەسىن اتاپ ءوتىپ، تورتكۇل دۇنيەنى تۇگەل مويىنداتقان عىلىمي جەتىستىكتەرىن ماقتان ەتەدى.

اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىمى مەن عىلىمىنىڭ قارا شاڭىراعىنا قالدىرعان قۇندى مۇراسى، ماڭگىلىك ەسكەرتكىشى - قاز ۇ ۋ قالاشىعىن سالعان ۋاقىتتاعى ءار عيماراتتىڭ ارحيتەكتۋرالىق جوباسىن سىزىپ، كۇنى- ءتۇنى قۇرىلىس باسىندا ءجۇرىپ «پروراب» اتانىپ كەتكەنى - اڭىزعا بەرگىسىز اڭگىمە.

تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك ومىربەك ارىسلان ۇلىنىڭ باسشىلىعىمەن سول جىلدارى شىن مانىندە اۋقىمدى ىستەر اتقارىلدى، جاڭا مىندەتتەر ورىندالدى. ول ۇلت بولاشاعى ۇرپاق تاربيەسىندە ەكەنىن ايقىن تۇسىنە ءبىلدى. شالعاي اۋىلداردان ارمان قۋىپ، الماتىعا كەلگەن ستۋدەنتتەردى دايارلايتىن جاڭا ماماندىقتار، كافەدرالار، زەرتحانالار اشىلىپ، عىلىم سالاسى تىڭ باعىتتا قارقىن الدى.

ءو. جولداسبەكوۆ قولدانىسقا ەنگىزگەن جوعارى كلاستى ماشينالار مەن مەحانيزمدەر تەورياسىن كورشىلەس ەلدەردى ايتپاعاندا، ۇلىبريتانيا، يتاليا، المانيا، فينليانديا، چەحوسلوۆاكيا، پولشا، يۋگوسلاۆيا سياقتى مەملەكەتتەر وندىرىسكە ەنگىزدى. 1992 -جىلى العاش رەت ەلىمىزدە قازاقستان ينجەنەرلەر قاۋىمىنىڭ ءى سەزى ۇيىمداستىرىلىپ، وعان ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ارنايى قاتىستى. بۇل - قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلى ەدى.

ومىربەك ارىسلان ۇلى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ «ءبىز تۋعان مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن باياندى ەتۋگە، قۋاتىن ارتتىرۋعا، ونىڭ يگىلىگىنە، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتاعى بەدەلىنىڭ وسۋىنە قىزمەت ەتۋگە پارىزدارمىز» دەگەن ءسوزىن جادىنان شىعارماي، ەگەمەن ەلىمىزدىڭ مۇددەسىنە اقتىق دەمى قالعانشا ايانباي قىزمەت ەتتى. عاسىرلار بويى بوستاندىقتى اڭساعان حالقىمىزدىڭ جارقىن كەلەشەگى، جاس مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسى بەكۋى ءۇشىن جانىن سالا جۇمىس ىستەۋ باستى ۇستانىمىنا اينالدى.

نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ «حالقىما كەرەكتى قالاي تابام، قايدان تابام دەپ قام جەپ ءجۇرۋ - تەك قانا مەنىڭ ەمەس، ءار ازاماتتىڭ ار ءىسى مەن جادىندا بولۋى ءتيىس» دەپ، ەل ازاماتتارىنا ارتقان جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن بار بولمىسىمەن سەزىندى. ول تۋعان حالقى ءۇشىن كەرەكتى تاپتى، بارىن دامىتىپ، جوعىن تولىقتىردى. مەحانيكا جانە ماشيناتانۋ ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالاپ قانا قويماي، تۇڭعىش رەت ماشيناتانۋ سالاسىندا قازاق تىلىندە تەرمينولوگيا جاسادى. مەحانيزمدەر مەن ماشينالار تەورياسى جانە تەوريالىق مەحانيكا پاندەرىنەن قازاق تىلىندەگى العاشقى وقۋلىقتاردىڭ، ورىسشا- قازاقشا تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەردىڭ اۆتورى بولدى.

قازاق عالىمىنىڭ اشقان جاڭالىقتارى الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالىپ، حالىقارالىق ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى جانە 1-ۆيتسە- پرەزيدەنتى، يسلام مەملەكەتتەرى ينجەنەرلىك قوعامدارى فەدەراتسياسىنىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنتى، ا ق ش ينجەنەر- مەحانيكتەر قوعامىنىڭ جانە ەكولوگيالىق قايتا قۇرۋ حالىقارالىق اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسى بولدى، پاكىستان ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ جانە باسقا دا مەملەكەتتەردىڭ ينجەنەرلىك اكادەميالارىنىڭ قۇرمەتتى اكادەميگى اتاندى. ەڭبەگى ەلەنىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانىپ، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى» اتاعىمەن ماراپاتتالدى، حالىقارالىق ۆ. گ. شۋحوۆ جانە ءال- حورەزمي اتىنداعى التىن مەدالدەردى يەلەندى. 400 عىلىمي ەڭبەك، 20 مونوگرافيا، وتىزدان استام وقۋلىق پەن وقۋ قۇرالىن جازدى.

قاجىرلى دا تاباندى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا مەحانيك- عالىمداردىڭ تۇتاس ءبىر شوعىرىن تاربيەلەپ شىعارىپ، ۇستازدىق مەكتەبىن قالىپتاستىردى. قازىرگى تاڭدا ءوزى تاربيەلەپ شىعارعان عىلىم دوكتورلارى مەن عىلىم كانديداتتارى ءىزىن قۋىپ، عىلىمي مەكتەبىن دامىتىپ، ءار تاراپتا سونى ىزدەنىستەرىن جالعاستىرىپ كەلە جاتقانى دا كوڭىل قۋانتادى. ولار رەسەي، يتاليا، گەرمانيا، ۋكراينا، بەلارۋس، ازەربايجان، وزبەكستان، قىرعىزستان ەلدەرىندە ەڭبەك ەتىپ، قازاق عىلىمىنىڭ الەمگە تانىلۋىنا ۇيىتقى بولىپ ءجۇر.

1975 -جىلى جوعارى ءبىلىم ورداسىنىڭ تابالدىرىعىن العاش اتتاپ، فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى اتانعان كەزىمىزدە، ودان سوڭ 1980 -جىلدان باستاپ كافەدرا وقىتۋشىسى رەتىندە قىزمەت ەتە باستاعان ساتىمىزدە ومىربەك ارىسلان ۇلىنىڭ كەسەك مىنەزى مەن اتپال ىستەرىن ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. تاربيەسىن الىپ، ونەگەسىن ۇيرەندىك. ۇستازدىق ۇلاعاتىن ءسىڭىرىپ، اعالىق قامقورلىعىن سەزىندىك. ءتالىمىن ءتۇيىپ، تاۋداي تۇلعاسىن تانىدىق. ءالى كۇنگە ادالدىقپەن ورىلگەن سارا جولىن ۇلگى تۇتىپ، كاسىبي قىرى مەن ءبىرتۋار بولمىسىن زور قۇرمەتپەن ەسىمىزگە الامىز.

ومىربەك جولداسبەكوۆتىڭ مەرەيتويى قارساڭىندا وتكەنگە كوز جىبەرە وتىرىپ، اكادەميك زەينوللا قابدولوۆتىڭ «جاقسى ادامداردىڭ ولگەن كۇنى بولمايدى، تۋعان كۇنى عانا بولادى. ومەكەڭنىڭ - عۇلاما عالىم ءارى ايتۋلى قوعام قايراتكەرىنىڭ ارتىندا قالعان ماڭگى وشپەس مول مۇراسى تۋرالى ءالى ۇزاق ايتاتىن بولامىز» دەگەن ءسوزى اقيقاتقا اينالعانىنا كوز جەتكىزگەندەيمىز.

بۇگىنگى تاڭدا ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءو. جولداسبەكوۆتىڭ ماشينا جاساۋ جانە روبوتتەحنيكا سالالارىنداعى ەڭبەكتەرىنىڭ زاڭدى جالعاسى رەتىندە «ساندىق تەحنولوگيالار جانە روبوتتەحنيكا» عىلىمي- ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ ىشىندە «روبوتتەحنيكا جۇيەلەرى» ماماندىعى بويىنشا باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا دەڭگەيىندە 44 جاس ءبىلىمىن جالعاستىرۋدا.

عۇلاما عالىمنىڭ جارقىن بەينەسىن وسكەلەڭ ۇرپاق جادىندا ماڭگى ساقتاۋ ءۇشىن ستۋدەنتتەر سارايىنا، مەحانيكا- ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنىڭ ۇلكەن زالىنا ومىربەك جولداسبەكوۆتىڭ ەسىمى بەرىلگەن. سونداي- اق ۋنيۆەرسيتەت قالاشىعىنا ەسكەرتكىشى قويىلىپ، مۋزەيى اشىلعان. 80 جىلدىعى تۇسىندا «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى» باسپا ۇيىنەن «ونەگەلى ءومىر» سەريالىق كىتابى جارىق كوردى.

بۇدان بولەك، 2010 -جىلدان باستاپ عىلىممەن اينالىساتىن تالانتتى وقۋشىلار اراسىندا ومىربەك جولداسبەكوۆكە ارنالعان ماتەماتيكا جانە مەحانيكادان زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ حالىقارالىق بايقاۋىن ۇيىمداستىرۋ جولعا قويىلعان. ينتەللەكتۋالدىق جارىستى مەحانيكا- ماتەماتيكا فاكۋلتەتى بازاسىندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن «دارىن» رەسپۋبليكالىق عىلىمي- پراكتيكالىق ورتالىعى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرادى.

تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تاۋەلسىزدىك رۋحىمەن ەركىن ءوسىپ كەلە جاتقان كەيىنگى تولقىنعا ۇنەمى ءۇمىت ارتىپ، ءار سالاداعى تالانتتى جاستارعا ۇدايى سەنىم ءبىلدىرىپ وتىرادى. 2019 -جىلى جاستار جىلىنىڭ اشىلۋىندا «قازىرگى ەكونوميكاداعى باسەكەلەستىك جاڭا تەحنولوگيا ويلاپ تاۋىپ، ونىڭ تاجىريبەدە كەڭىنەن قولدانىلۋىنا بايلانىستى. بيزنەستە كوشباسشى بولۋ ءۇشىن يننوۆاتسيالىق ويلاۋ جۇيەسى مەن زامان تالابىنا تەز بەيىمدەلە ءبىلۋ كەرەك. بۇگىندە الەمگە ايگىلى ءىرى كومپانيالاردىڭ نەگىزىن جاس كاسىپكەرلەر قالاعانىن بىلەسىزدەر.

«فەيسبۋكتى» مارك سۋكەربەرگ 19 جاسىندا، «مايكروسوفتى» بيلل گەيتس 20 جاسىندا، «Apple « كومپانياسىن ستيۆ دجوبس 21 جاسىندا قۇرعان. بۇل كومپانيالار جۇزدەگەن مىڭ ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ قانا قويماي، بيۋدجەتكە قىرۋار قارجى ءتۇسىرىپ وتىر. ولار ءوز بيزنەسىن باستاعاندا اۋقىمدى قارجى رەسۋرستارىنا نەمەسە ۇكىمەت قولداۋىنا سۇيەن-

گەن جوق. قوعامدا جاسامپازدىق، باستاماشىلىق، شىعارماشىلىق، ەڭبەكقورلىق رۋحىن قالىپتاستىرۋعا باسا ءمان بەردى. حالقىمىزدىڭ «اقىل - جاستان، اسىل - تاستان» دەگەن ناقىل ءسوزى بەكەر ايتىلماعان. ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ بويىندا مۇنداي قاسيەتتەر بار» دەپ، جاس بۋىنعا قولداۋ كورسەتۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن ەدى. ال 2021 -جىلدىڭ 3-اقپانىندا وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى «ناعىز قاۋىپ - مينەرالدى- شيكىزات رەسۋرستارى باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى ەمەس، ۇلتتىڭ ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىنىڭ تومەندەۋ قاۋپى. بۇل، ءبىرىنشى كەزەكتە، ءبىلىم بەرۋگە قاتىستى. ءبىز وسى سالا بويىنشا دامىعان ەلدەردەن ءالى ارتتا كەلەمىز. ءبىلىم مەن ءىلىم تاياۋ ونجىلدىقتا ءبىزدىڭ ۇلتتىق يدەيامىز بولۋى كەرەك» دەپ اتاپ ءوتتى.

جاقىندا وتكەن ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسىندا پرەزيدەنتىمىز قاسىم- جومارت توقايەۆ: «قازاقستان - دارىندى جاستار مەكەنى. ەرتەڭ ەلىمىزدىڭ ابىرويىن اسىراتىن دا - وسى تالانتتى ۇل- قىزدار. ءبىز ولاردىڭ ءورىسىن اشىپ، قارىم- قابىلەتىن شىڭداۋ ءۇشىن بار مۇمكىندىكتى جاساۋعا ءتيىسپىز»، دەپ قاداي ايتتى.

وسىعان وراي، ءو. جولداسبەكوۆ اتىنداعى تالانتتى وقۋشىلار بايقاۋى جەتكىنشەكتەردىڭ ماتەماتيكادان ءبىلىمىن دامىتۋعا بارىنشا ىقپال جاساپ، ولاردىڭ زەرتتەۋشىلىك قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ جۇيەسىن جانە قۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە كۇش سالادى. 1-ناۋرىز كۇنى باستالىپ، ءۇش كۇنگە سوزىلاتىن ءبىلىم سايىسىندا تاجىكستان، قىرعىزستان جانە قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىنەن ۇمىتكەرلەر باق سىناماق. 176 وقۋشى ماتەماتيكا، قولدانبالى ماتەماتيكا، مەحانيكا جانە ەكونوميكاداعى ماتەماتيكالىق ادىستەر سەكتسيالارى بويىنشا جوبالارىن قورعايتىن بولادى. ادىلدىك پەن اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا كونكۋرس ونلاين رەجىمدە «دارىن» ر ع پ و- نىڭ اككاۋنتىندا ۇسىنىلادى.

وسىنداي جۇمىستاردىڭ بارلىعى ءو. جولداسبەكوۆتىڭ ەسىمىن ۇرپاق جادىندا ماڭگى قالدىرۋعا ارنالعان، الداعى ۋاقىتتا دا ءوز جالعاسىن تابا بەرمەك.

ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى مۇرات جۇرىنوۆ كەزىندە ءوزىنىڭ زاڭعار تۇلعالى زامانداسى جايلى: «ارتىندا ىزدەۋشىلەر، ادال شاكىرتتەرى بار ومىربەك ارىسلان ۇلى - ەش ۋاقىتتا اتى وشپەيتىن، جارقىن بەينەسى جۇرەكتە ماڭگى ساقتالاتىن ۇلى ادام» دەگەن پىكىر ايتقان ەكەن.

ءيا، ەلىمىزدىڭ ءبىلىم- عىلىمىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە ۇلەس قوسقان ءبىرتۋار تۇلعانىڭ ەسىمى ەشقاشان ۇمىتىلماق ەمەس. ويتكەنى، تاۋەلسىز ەلىمىز، جاسامپاز حالقىمىز باردا جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى.


جانسەيىت تۇيمەبايەۆ، «ءال-فارابي اتىنداعى قاز ۇ ۋ» ك ە ا ق باسقارما ءتوراعاسى-رەكتورى

Egemen Qazaqstan

سوڭعى جاڭالىقتار