قۇيىلدى كوشىڭ

ەل پرەزيدەنتى اۋەلى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ تاريحي جيىنىندا التايدان انادولىعا ارپالىسپەن جەتكەن اعايىندى قامقورلىققا العان ادنان مەندەرەستىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، قازاق حالقىنىڭ اتىنان باۋىرلاس تۇرىك جۇرتىنا اقجارىلعاپ العىسىن بىلدىرگەن ەدى. ال كەشە وتىز جىل بۇرىن ەلگە اعىلعان ۇلى كوش جايىندا ءسوز قوزعاپ، ونى اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە قوسۋدى تاپسىردى.

قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ انادولىدا ايتقان العاشقى ءسوزى شىنايى باۋىرلاستىقتىڭ قيىن- قىستاۋ زامانداردا شىڭدالعانىن ايگىلەيتىن تاريحي وقيعا رەتىندە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارىن ەرەكشە تولقىتسا، كەشەگى لەپەسى دە اتامەكەنگە جيىلعان جۇرت پەن شەتتە جۇرگەن قانداستاردى ايرىقشا قۋانىشقا بولەگەنى انىق.

ۇلتتىق كەڭەستىڭ كەزەكتى جيىنىندا قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى «بارشاڭىزعا ءمالىم، قانداستارىمىزدىڭ ءوز اتاجۇرتىنا ورالۋ ماسەلەسى تۋرالى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ءبىرقاتار ماڭىزدى تاريحي شەشىم قابىلداعان ەدى. ۇلى كوش 1991 -جىلى باستالدى. بۇعان ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاق ك س ر مينيسترلەر كابينەتى قابىلداعان №711 قاۋلى رەسمي تۇردە جول اشتى. بۇل قۇجات 1991 -جىلعى 18-قاراشادا قابىلداندى.. . ۇكىمەتكە وسى تاريحي داتانى اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە قوسۋ ماسەلەسىن جان- جاقتى قاراستىرىپ، ءتيىستى ۇسىنىس ەنگىزۋدى تاپسىرامىن» دەپ ارنايى توقتالدى.

راسىندا ازاتتىقتىڭ ارايلى تاڭىنان كەيىن كوشىمىز قۇيىلدى، دۇنيە جۇزىنە تارىداي شاشىلعان الاش جۇرتى قازاق توپىراعىندا قايتا باس قوستى! ەلباسى شارتاراپقا ساۋىن ايتىپ، قۇرىلتاي شاقىردى. تاعدىر تالەيىمەن دۇنيە جۇزىنە شاشىلعان قانداستار اتاجۇرتقا قايتا جيىلىپ، قاي قيادا جۇرسە دە ارقا سۇيەر اتامەكەنى، اڭساپ كەلسە باۋىرىنا باسار اتاجۇرتى بار ەكەنىن ۇعىندى. وتانىنا بايسالدى كوشپەن جەتكەن قانداستاردىڭ ۇزىن سانى بۇگىندە ميلليوننان اسىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ دەموگرافيالىق ساياساتىنىڭ باياندى باسپالداعىنا اينالدى. قيىر جايلاپ قيانات تەپەرىش كورگەن، ەسەسى كەتكەن ەلدىڭ ەڭسەسىن تىكتەگەن وسى قاستەرلى كوشكە بيىل 30 جىل تولىپ وتىر. سوندىقتان اتاۋلى كۇن تۋرالى پرەزيدەنت ۇسىنىسى دەر كەزىندە ايتىلدى دەپ ويلايمىز.

بۇل رەتتە بوداندىق زامانداعى زوبالاڭدى شاڭدى كوش پەن ازات ەلىمىزگە ورالعان مامىراجاي جايلى كوشتىڭ ايىرماسى، ارينە، جەر مەن كوكتەي. دەسە دە التايدان اۋعان ەل قاندىكوز قۋعىنشى اسكەردىڭ قياناتىنا ۇشىراپ، قۇستىڭ قاناتى كۇيەتىن الىپ ءشول تاكلاماكاندى باسىپ ءوتىپ، جەر بەتىنىڭ تۇندىگى سانالاتىن مۇز قۇرسانعان گيمالاي جوتالارى ارقىلى ءۇندىستان اسىپ، پاكىستاندى پانالاپ، انادولىداعى اعايىننىڭ ايقارا اشقان قۇشاعىنا قۇسالىقپەن جەتكەنشە ون مىڭ شاقىرىم جولدى باسىپ وتسە كەرەك. بۇل وقيعا نەگىزىنەن جيىرماسىنشى عاسىرداعى الەمدەگى ەڭ ۇزاق كوش رەتىندە ادامزات تاريحىندا تاڭبالاندى.

قارالى كوشتە تالاي قازاقتىڭ سۇيەگى تاكلاماكان شولىندە، بۇلانايدىڭ بەلىندە، تيبەتتىڭ قۇبا جونىندا شاشىراپ، كوبى كومۋسىز قالدى. وجەت، ءور جۇرتىمىز بوستاندىق پەن ار- نامىس جولىندا رۋحىن قورعاۋ ءۇشىن قالىڭ جاۋمەن شايقاسىپ، قىناداي قىرىلعانىمەن، جانسەبىل توبى قاھارماندىقپەن قۇتىلدى. سوندا تۇركيا باسشىلارى 1952 -جىلدىڭ 13-ناۋرىزىندا قول قويعان «بوسقىن قازاقتاردى كوشىرىپ الۋ» تۋرالى قاۋلى بويىنشا انا جۇرت انادولىعا تابان تىرەپ، ماۋەلى بايتەرەكتىڭ ساياسىندا شات- شادىمان ءوسىپ- ءوندى. وسى تۇستا مەندەرەس تۋرالى دا مالىمەت بەرە كەتسەك. قىرىمدا دۇنيەگە كەلگەن، تۇركيادا دەموكراتيالىق پارتيا قۇرىپ، پارلامەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن تۇلعا ەلىنىڭ ىلگەرى دامۋىنا كۇش سالىپ، تاريحي- رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ قايتا تۇلەۋىنە بەرىك نەگىز قالايدى. الايدا ونىڭ رەفورمالارىنا قارسى كۇشتەر جالا جاۋىپ، بيلىكتەن ءبىرجولاتا تايدىرۋدى كوزدەيدى. اقىرى 1960 -جىلى 27 مامىرداعى اسكەري توڭكەرىستى ۇيىمداستىرعاندار ونى ءبىرجاقتى سوتتاپ، 1961 -جىلى ناقاق جازاعا تارتتى.

اراعا الپىس جىل سالىپ ادىلەت سالتانات قۇرىپ، سول جەر قازىر «دەموكراتيا جانە بوستاندىق ارالى» رەتىندە قايتا تۇلەدى. البەتتە، بۇل ارال تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ باۋىرلاستىق رامىزىنە اينالارى دا حاق. كەلەسى جىلى ادنان مەندەرەس قابىلداعان تاريحي قۇجاتقا 70 جىل، ونىڭ قازاسىنا بيىل 60 جىل تولىپ وتىر. بۇل رەتتە التايدان انادولىعا اۋعان ەل تۋرالى دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرىپ، مۋزەيدە كورمەلەر ۇيىمداستىرىپ، ۇلى كوشتىڭ عيبراتىن دارىپتەيتىن ءتۇرلى رۋحاني شارالار جۇرگىزۋ - ۋاقىت تالابى بولسا كەرەك. ەلوردانىڭ ءبىر كوشەسىن مارقاسقا مەندەرەستىڭ ەسىمىمەن اتاپ، ەسكەرتكىشى بوي كوتەرسە، اعايىن جۇرتتىڭ تاعزىم ەتەتىن كيەلى كەشەنىنە اينالارى انىق. بۇل - باۋىرلاستىقتى بەكەمدەي تۇسەتىن تاعىلىمدى ءىس بولار ەدى.

دارحان قىدىرالى

egemen.kz