Владимир Макей: Қазақстан Беларусьтің сыртқы саясатында ерекше орын алады
***
Жақын арадағы жоспарланып отырған – 2019 жылдың қазанның соңында –Беларусь Республикасының Президенті Александр Лукашенконың Қазақстан Республикасына ресми сапары қарсаңында біз тәуелсіздік алған және егемендік даму басталған сәттен бастап ширек ғасырдан астам уақыт бұрын біздің мемлекеттеріміз әрдайым стратегиялық серіктес болған және болып қала береді деп толық құқықпен айта аламыз.
Бүгінде Қазақстан Беларусьтің сыртқы саясатында ерекше орын алады және уақыт сынынан өткен, сенімді одақтастық ретінде қабылданады, мемлекетаралық ынтымақтастықтың барлық салаларындағы байланыстардың маңыздылығы мен болашағы тек қана арта түседі.
Біздің халықтарымыздың достығының бастауы ортақ тарихымызда жатыр, оның ерекше бөлігі өзара іс-қимылдың, адам тағдырының өрлеуі мен ортақ мемлекет шеңберінде XX ғасырдағы бірлескен сынаулардың көптеген онжылдықтары болып табылады.
Беларусь жерлерінен алғашқы қоныс аударушылар Қазақстанның қазіргі аумағында өткен ғасырдың басында столыпиндік аграрлық реформалары кезеңінде пайда болғанын еске түсірмеуге болмайды.
Біздің ортақ жадымыз үшін Екінші дүниежүзілік соғыс, белорустар мен қазақтар КСРО-ның орыс, украин және басқа да халықтарымен бірге майдандағы ұлтшылдықпен иық тірлікпен шайқасқан, ал Қазақстан өз отбасы мүшелерімен бірге тылға көшірілген Беларустың жұмысшылары мен қызметшілері үшін баспана болған кездегі, біздің ортақ құндылығымыз бар. Кейбір бағалаулар бойынша, олар 11 мыңға жуық болды, және біз қазақ халқына сол кездегі көмек пен қолдау көрсеткені үшін әрдайым ризамыз.
Біздің қарым-қатынастарымыздың жылнамасында тағы бір ұмытылмас бет – соғыстан кейінгі жылдары тың және тыңайған жерлерді игеру болып табылады, комсомол отрядтарының құрамында Қазақстанға жас белорустар жаппай келген кезде, олардың кейбіреулері осында қалып өмір сүре бастады.
Қазіргі заманға оралғаннан кейін, ерекше атап өткім келеді: халықаралық аренаға егеменді және тәуелсіз мемлекет ретінде шыға отырып және өзінің сыртқы саяси басымдықтарын көп векторлы қағидаты негізінде анықтай отырып, Беларусь бастапқыда өзі үшін Қазақстан Республикасымен барынша достық, жан-жақты және өзара тиімді қарым-қатынастар құруды атап өтті.
Біздің әріптестігіміздің табысты дамуына Еуразиялық экономикалық одақ, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы шеңберінде жалғасып жатқан посткеңестік кеңістіктегі интеграциялық процестерге екі мемлекеттің белсенді қатысуы әрдайым ықпал етті.
Бүгінгі күні біздің елдеріміз арасындағы өзара күш-жігердің арқасында терең және сенімді қарым-қатынастар қалыптасты – бұл біздің мемлекеттер басшыларының екіжақты ынтымақтастықтың жоғары деңгейіне мән беретін мақсатты саясатының аса күрделі нәтижесі.
Жоғарғы және жоғары деңгейлердегі тұрақты байланыстар тәжірибесі екі ел үкіметтерінің белсенді жұмысы, парламентаралық ынтымақтастық пен өңіраралық байланыстарды қарқындату, шарттық-құқықтық базаны кеңейту және әртүрлі жоспарлы өзара іс-қимылдың жаңа нысандары мен бағыттарын әзірлеу үшін жақсы ынталандыру болып табылады.
Беларусьте Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың екіжақты жемісті байланыстарды құруға, еуразиялық интеграция шеңберінде одақтастық қатынастарды ілгерілетуге, посткеңестік кеңістікте және неғұрлым кең контексте бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге қосқан үлесін жоғары бағалайды. Нұрсұлтан Назарбаевтың 2017 жылғы қарашада Беларуське ресми сапары екіжақты өзара іс-қимылды жандандырудың маңызды кезеңі болды: оның қорытындысы бойынша әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық ынтымақтастық, ғарыш кеңістігін бірлесіп зерттеу және пайдалану мәселелері бойынша маңызды құжаттарға қол қойылды. Нәтижесінде екіжақты ынтымақтастықтың шарттық-құқықтық базасы 80-ге жуық келісімді құрайды.
2019 жылы мамырда Нұр-Сұлтан қаласында Беларусь мемлекетінің басшысы Александр Лукашенконың Қазақстан Республикасының жаңа Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен алғашқы кездесуі өтті, тек жылы және достық келіссөздер барысында екі елдің екіжақты қарым-қатынастардағы бағытының сабақтастығы расталды.
Халықаралық аренада біздің елдеріміз дәстүрлі түрде әділ әлемдік тәртіпті қалыптастыру, тең құқықты және өзара тиімді экономикалық өзара іс-қимылды құру, көп деңгейлі интеграциялық процестерді дамыту, жаһандық және өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелеріне ортақ көзқарастар мен ұқсас тәсілдерді ұстанып отырғанын атап өткен маңызды.
Беларусь пен Қазақстан Еуроатлантикалық және Еуразиялық кеңістіктердегі мемлекеттер арасындағы сенімді арттыруға және келіспеушіліктерді еңсеруге, интеграциялық әріптестікті дамытуға бағытталған біріктіруші халықаралық бастамаларды ұсынады және қолдайды. Біздің елдеріміздің астаналары маңызды диалогтық алаңдарға айналды, онда түрлі халықаралық проблемалар бойынша, соның ішінде «бықсаңқы» және «қатып қалған» қақтығыстарды қоса алғанда іздестіру және шешімдер әзірлеу жүріп жатыр.
Осының арқасында Қазақстан, Беларусь сияқты, өз өңірінде және кең ауқымда танылған қауіпсіздік донорына айналды. Біздің елдеріміз халықаралық алаңдарда – Біріккен Ұлттар Ұйымында, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымында, Шанхай ынтымақтастық ұйымында және басқа да халықаралық құрылымдарда сындарлы ынтымақтастық пен өзара іс-қимыл жасайтыны әбден заңды.
Біздің еліміз 2017-2018 жылдарға арналған БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне Қазақстанның кандидатурасын қолдайтынын, ЮНЕСКО-ның 2013-2019 жылдарға арналған Дүниежүзілік мұра комитетінің мүшелері Қазақстан астанасында ЭКСПО-2017 өткізу үшін дәйекті түрде сөз сөйлегенін айту жеткілікті, және, әрине, біз Қазақстан тарапынан халықаралық аренадағы көптеген маңызды Белорус бастамаларын қолдауға ризашылықпен қараймыз.
Сауда-экономикалық саясат Беларусь-Қазақстан өзара іс-қимылының негізгі саласы болып табылады. Ашық, экспортқа бағытталған экономикаға ие бола отырып, Беларусь өзінің сыртқы саясатының бұрышында «экономикалық дипломатияны» қояды.
Біздің еліміз үшін Қазақстан – ТМД кеңістігіндегі және Орталық Азия өңіріндегі басым сауда-экономикалық әріптестердің бірі және өзара тауар айналымының қол жеткізілген көлемі осыны растайды.
2017 жылдың қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Беларусь Республикасына ресми сапары аясында 2026 жылға дейінгі Беларусь пен Қазақстан арасындағы әлеуметтік - экономикалық ынтымақтастық туралы шартқа және бағдарламаға қол қою осы саладағы өзара іс-қимылдар үшін перспективалы шеңберлерді қалыптастырды. Екіжақты «қарым-қатынастардың матасын» өсіру саласындағы негіз қалаушы құжаттардың қатарына 2019-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Беларусь Республикасының Үкіметі арасындағы ынтымақтастықты дамытудың «Жол картасы» да жатады.
Экономикалық байланыстарды дамытуды үйлестіруді Беларусь-Қазақстан Сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық комиссиясы қамтамасыз етеді, оның 15-ші отырысы ағымдағы жылдың қазанның бірінші онкүндігінде Александр Лукашенконың Қазақстанға сапары қарсаңында өтеді.
Біздің еліміз бірлескен күш-жігерді қолдану үшін негізгі және неғұрлым перспективалы бағыт ретінде өндірістік кооперацияны қарастырады.
Бүгінде Қазақстанда Беларусь компаниялары қазақстандық серіктестермен бірге Алматы, Қостанай, Көкшетау, Семей қалаларында комбайндар, тракторлар, тіркеме және аспалы ауыл шаруашылығы техникасын, жүк автомобильдерін құрастыру жөніндегі өнеркәсіптік кәсіпорындар құрылды.
Біз өнім желісін кеңейтуге және жұмыс істеп тұрған бірлескен құрастыру кәсіпорындарының өндіріс көлемін арттыруға, олар шығаратын техниканы оқшаулау деңгейін арттыруға мүдделіміз. Елімізде жаңа бірлескен өндірістер ашу мүмкіндігін қарастыруға дайын.
Бұл бағыт Қазақстан мен Беларусь экономикасының технологиялық және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге нақты үлес қосады, өңірлік ынтымақтастықты дамыту басымдықтарына жауап береді, қосымша жұмыс орындарын құруға, Беларусьте де, Қазақстанда да мемлекеттік бюджетке салық түсімдерінің ұлғаюына ықпал етеді.
Біздің елімізде Қазақстаннан мұнай өнімдерін, металдарды, астықты, техникалық күкіртті, мақта талшығын, Беларуське қажетті басқа да өнімді жеткізуге қызығушылық бар. Басты өлшем – бәсекеге қабілетті бағалар мен сапа.
Қазіргі уақытта Беларусь мұнай және мұнай өнімдерін жеткізуді әртараптандыру мәселесіне ерекше көңіл бөледі. Біз Беларусь МӨЗ-де мұнай, мазут, вакуумдық газойль және мұнай өңдеудің басқа да өнімдерін кейіннен өңдеу үшін Қазақстан Республикасынан жеткізуге мүдделіміз.
Қазақстаннан Беларуське мұнай мен мұнай өнімдерін жеткізу екіжақты тауар айналымын теңдестіріп және оның көлемін едәуір арттыра алады.
Қазіргі уақытта «Белнефтехим» концерні мен Қазақстанның Энергетика министрлігі тиісті келісім жобасымен белсенді жұмыс істеуде. Осы құжатқа қол қою екіжақты уағдаластықтарды нақты мазмұнмен толтырудың маңызды құрамдас бөлігі болады деп үміттенеміз.
Бүгінгі күні қол жеткен жетістіктермен тоқтамау, одан әрі жұмыс бағыттарын жандандыру және кеңейту, бизнеске арналған мүмкіндіктерді тиімді пайдалану маңызды. Оның үстіне, біздің елдеріміз экономиканың түрлі салаларында, өнеркәсіп кооперациясы саласында ғана емес, сонымен қатар ауыл шаруашылығы, көлік және логистика, жол құрылысы, мұнай химиясы, IT-технологиялар, ғарышты бейбіт игеру салаларында тиімді ынтымақтастықты арттыру үшін қажетті әлеуетке ие.
Біздің елдеріміздің дамуының маңызды экономикалық платформаларының бірі Еуразиялық экономикалық одақ болып табылады. Бес жыл бұрын біз кең аймақта нақты экономикалық одақ құруға батыл қадам жасадық. ЕАЭО әлі де жас болғанымен, ол біздің елдерімізге экономикалық өсу, әлемдік экономикадағы жағымсыз үрдістер мен дағдарыстарға қарсы тұру үшін қосымша мүмкіндіктерді қамтамасыз ете отырып, өзінің тиімділігі мен ауқаттылығын дәлелдеді.
Сонымен қатар, кооперацияны одан әрі дамыту, оның негізінде салынған мақсаттарға толық қол жеткізу осы интеграциялық жобадан барынша сезілетін оң әсерді қамтамасыз етуге бағытталған.
Ағымдағы күннің басты міндеті – қол жеткізілген нәтижелерді сақтай отырып, оларды біздің елдеріміз бен халықтарымыздың игілігі үшін көбейту. Бұл жерде, әрине, басты рөлдердің бірі Қазақстанға тиесілі – Одақтың бастамашылары мен драйверлерінің бірі.
Бізде көпжақты өзара іс-қимылдың басқа да маңызды бағыттары бар. Беларусь пен Қазақстан «Бір белдеу, бір жол» Қытай жобасы аясында ынтымақтастық үшін айтарлықтай әлеуетке ие, бұған біздің елдер арқылы Қытай-Еуропа бағытындағы транзиттік темір жол тасымалдарын арттыру дәлел болып табылады.
Беларусь үшін «Бір белдеу, бір жол» бастамасы – бұл тек көлік және логистика ғана емес. Бұл Еуразиялық аймақтағы Қытайдың ірі бірлескен индустриялық жобасы – ҚХР, Ресей, АҚШ, Израиль, Еуропа елдерінен 40-тан астам резидент тіркелген «Ұлы тас» Қытай-Беларусь паркі.
Парк резиденттерінің арасында біз Қазақстаннан келген компанияларды да көргіміз келеді. «Ұлы тас» индустриялық паркі мен «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА арасындағы өзара іс-қимыл перспективалы және неғұрлым тығыз деп есептейміз.
«Ұлы тастың» өсіп келе жатқан өнеркәсіптік кластері Минск қаласында жұмыс істеп тұрған «Жоғары технологиялар паркі» (ЖТП) үйлесімді толықтырады, оны асыра көрсетпей «Шығыс Еуропаның Силиконды алқабы» деп атайды. Өткен жылы ЖТП-да ІТ-қызметтері экспортының көлемі бір жарым миллиард долларға шындап жақындады.
Біздің елімізде ғарыштық әзірлемелер мен биотехнологиялар сияқты өзге де жоғары технологиялық салалардың белсенді дамуы Беларусь пен Қазақстанның өзара іс-қимылы үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
Өзара тиімді байланыстарды тереңдетудің келешегі біздің мемлекеттерімізде және Шанхай ынтымақтастық ұйымы шеңберінде бар, ол ең ықпалды халықаралық құрылымдардың біріне тез айналуда.
Беларусь ШЫҰ-дағы бақылаушы мемлекет ретінде, оның «батыс шебінде» бола отырып, Ұйым кеңістігіндегі экономикалық, инвестициялық, логистикалық және гуманитарлық жобалардың белсенді қатысушысы болып табылады және оның дамуына, ең алдымен оның экономикалық өлшемін нығайтуға елеулі үлес қосады, бұған біздің екі ел де мүдделі.
Біздің елдеріміздің ғылыми-білім беру және мәдени-гуманитарлық салалардағы өзара іс-қимыл деңгейі дәстүрлі түрде жоғары болып қалуда.
Оның маңызды құрамдас бөлігі 24 ЖОО мен Беларусь ҒЗИ және 22 ЖОО мен Қазақстанның ҒЗИ кіретін Беларусь пен Қазақстанның жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттары арасындағы ғылыми-білім беру консорциумының тиімді қызметі болып табылады.
Қазақстан астанасында Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің базасында Беларусь-Қазақстан ғылыми-техникалық ынтымақтастық орталығы, Беларусь тілі мен мәдениеті орталығы және Беларусь Республикасының эталондық құқықтық ақпарат орталығы құрылып, жұмыс істеуде. Сонымен қатар Минск қаласында Беларусь ұлттық техникалық университетінде Абай атындағы Қазақ тілі, тарих және мәдениет орталығы жұмыс істейді.
Ғылыми және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықтың қарқынды дамуының жарқын мысалы ретінде 2018 жылы М. Танк атындағы Белорус мемлекеттік педагогикалық университеті жанындағы Беларусь-Қазақстан мәдени-білім беру орталығының ашылуы болып табылады.
Екі елдегі ұлттық мәдени орталықтардың қызметі беларус және қазақ халықтары арасындағы тарихи қалыптасқан бауырластық қатынастарды сақтауға және тереңдетуге, мәдени байланыстарды нығайтуға, және бұл әсіресе Қазақстан мен Беларусь жастары арасындағы байланыстарды кеңейтуге және дамытуға бағытталған.
Біздің елімізде «Витебскідегі Славян базары» Халықаралық өнер фестивалінің іс-шараларына Қазақстанның белсенді қатысуы байқалмай қалмайды, онда қазақстандық орындаушылар музыкалық байқауларда жоғары орындарға дәстүрлі түрде ие болуда.
2018 жылы Витебск қаласындағы Славян базарында «Ұлы дала өнері» ұранымен алғаш рет өнер шеберлерінің концертімен Қазақстан күні өтті, ал 2018 жылдың 4-5 желтоқсанында қазақстандық шығармашылық ұжымдар Беларусь Республикасындағы Қазақстан мәдениеті күндеріне қатысты.
Президент Александр Лукашенконың Қазақстанға алдағы ресми сапары барысында Нұр-Сұлтан қаласында Беларусь Елшілігі ғимараттарының жаңа кешені ашылады.Осылайша Беларусь Қазақстан Республикасымен ынтымақтастықты одан әрі ұзақ мерзімді және жемісті дамытуға қатысты өз ниеттерінің маңыздылығын көрсетеді.
Бұл сапар және оның шеңберінде алдағы келіссөздер тараптарға екіжақты, интеграциялық және көпжақты ынтымақтастық мәселелерінің кең ауқымын нақты талқылауға мүмкіндік береді деп үміттенеміз, екі елдің стратегиялық әріптестігін, сондай-ақ еуразиялық кеңістіктегі мемлекетаралық өзара іс-қимылды тереңдетуге және нығайтуға жаңа оң серпін береді.
Қазақ халқында, белорустықтардағы сияқты, ғасырлар бойы берік достық қарым-қатынас пен өзара көмек бағаланған. Менің ойымша, бұл біздің өзара іс-қимылымыздың қысқаша шолуын қазақ мақал-мәтелдерімен аяқтау орынды болады: «Татулық – табылмас бақыт» (Дружба – богатство бесценное) және «Сыйласу екі кісіге бірдей» (Дружба крепка взаимностью).